به گزارش تحریریه، تلویزیون مرکزی چین (CCTV) اعلام کرده است که در تاریخ ۶ اسفند ۱۴۰۳، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، با انتشار پستی در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد که او و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، مذاکرات جدی درباره پایان دادن به درگیری میان روسیه و اوکراین داشته‌اند. همچنین، آن‌ها درباره یک توافق بزرگ اقتصادی میان روسیه و آمریکا بحث کرده‌اند و ترامپ اظهار داشته که مذاکرات به‌خوبی پیش می‌رود.

پوتین: ذخایر عناصر نادر خاکی روسیه بیشتر از اوکراین است و روسیه مایل به همکاری با آمریکا و دیگر کشورهاست.

در همان روز، پوتین نشستی درباره توسعه صنعت عناصر نادر خاکی در روسیه برگزار کرد. در این نشست، او تأکید کرد که توسعه این صنعت برای افزایش رقابت روسیه در بازار بین‌المللی و رشد بخش‌های کلیدی اقتصادی این کشور ضروری است.

پوتین همچنین اعلام کرد که روسیه باید تولید عناصر نادر خاکی را دو برابر کند و تا سال ۲۰۳۰ زنجیره‌ی کامل پردازش این منابع را در داخل کشور ایجاد نماید.

او در پایان تأکید کرد که ذخایر عناصر نادر خاکی روسیه از اوکراین بیشتر است و کشورش آماده همکاری با آمریکا و سایر شرکا برای توسعه این صنعت است.

این موضوع احتمالاً برای ترامپ خوشایندترین خبر ممکن بوده است.

باید بدانیم که روسیه نیز منابع بسیار غنی از عناصر نادر دارد. بر اساس داده‌های منتشرشده توسط سازمان زمین‌شناسی آمریکا، ذخایر عناصر نادر خاکی روسیه حدود ۱۰ میلیون تن تخمین زده می‌شود و این کشور در رتبه چهارم جهان از این نظر قرار دارد.

درصورتی‌که روسیه بتواند این منابع را به‌صورت گسترده استخراج و به آمریکا صادر کند، می‌تواند یک مشکل اساسی آمریکا را حل کند.

پیش از این، ترامپ گفته بود که روسیه چیزی را در اختیار دارد که آمریکا به آن نیاز دارد، یعنی عناصر نادر خاکی. او همچنین اعلام کرده بود که در زمان مناسب برای مذاکرات گسترده‌تر به مسکو سفر خواهد کرد.

اما این اقدام روسیه چه تأثیری بر سیاست‌های چین خواهد داشت؟ آیا کنترل صادرات چین همچنان می‌تواند بر بازار جهانی تسلط داشته باشد، یا شرایط در حال تغییر است؟

کنترل صادرات عناصر نادر خاکی توسط چین و تلاش آمریکا برای شکستن این محدودیت

همه می‌دانند که عناصر نادر خاکی از ارزشمندترین منابع طبیعی هستند و پایه بسیاری از فناوری‌های پیشرفته محسوب می‌شوند. بدون این عناصر، بسیاری از سلاح‌های پیشرفته آمریکا کارایی خود را از دست می‌دهند و صنایع حساس مانند تولید تراشه‌ها و فناوری‌های نوین نیز دچار چالش‌های جدی خواهند شد.

چین همواره بزرگ‌ترین تأمین‌کننده عناصر نادر خاکی در جهان بوده است. در سال ۲۰۲۳، تولید عناصر نادر خاکی چین به ۲۴۰ هزار تن رسید که حدود دو سوم تولید جهانی را شامل می‌شود.

حدود یک دهه پیش، این منابع گران‌بها با قیمتی ناچیز و به شکلی بی‌وقفه به سراسر جهان صادر می‌شدند، اما نتیجه این شد که ذخایر داخلی چین به سرعت کاهش یافت. با این حال، در سال‌های اخیر، اهمیت استراتژیک این عناصر بیش از پیش برای چین آشکار شده و این کشور محدودیت‌هایی را بر صادرات آن‌ها اعمال کرده است.

در واقع، عناصر نادر خاکی به یکی از ابزارهای مهم چین برای مقابله با محدودیت‌های تجاری ناعادلانه برخی کشورها تبدیل شده‌اند. علاوه بر این، چین صادرات موادی مانند ژرمانیم، گالیم، تنگستن، بیسموت، مولیبدن و ایندیم را نیز تحت کنترل قرار داده است.

به‌طور خاص، صادرات ژرمانیم، گالیم، آنتیموان، مواد فوق‌سخت و گرافیت به آمریکا کاملاً ممنوع شده و همچنین، دیگر کشورها نیز با محدودیت‌هایی در صادرات مجدد این مواد به آمریکا مواجه هستند.

آمریکا در تنگنا: بازی چین با اهرم عناصر نادر

اواخر سال ۲۰۲۳، چین فهرست فناوری‌های ممنوعه و محدودشده برای صادرات را به‌روزرسانی کرد و این بار تکنولوژی‌های استخراج، فرآوری و پالایش عناصر نادر خاکی را هم در لیست قرار داد. این اقدام، زنگ خطر را برای آمریکا به صدا درآورد!

علت آن چه بود؟ چون بدون منابع معدنی نادر و فناوری‌های پیشرفته چین، بسیاری از صنایع کلیدی آمریکا دچار بحران خواهند شد؛ از تراشه‌های فوق‌پیشرفته گرفته تا تجهیزات نظامی، همه و همه به این مواد وابسته‌اند. پس از اجرای این محدودیت‌ها، واشنگتن به یکباره احساس کرد در میان شعله‌های یک بحران گرفتار شده است، درست مثل مورچه‌ای روی تابه داغ!

در تلاش برای مقابله، آمریکا دست به دامن سازمان تجارت جهانی (WTO) شد و با بسیج سایر کشورها، علیه سیاست‌های چین شکایت کرد. اما یک مشکل اساسی وجود دارد: اگر چین نخواهد عقب‌نشینی کند، این تلاش‌ها هیچ فایده‌ای نخواهد داشت.

این بار، آمریکا نیز طعم تلخ وابستگی به منابع کلیدی و تحت فشار قرار گرفتن در تأمین مواد حیاتی را چشیده است. بااین‌حال، واشنگتن قصد ندارد دست روی دست بگذارد. پس از اجرای محدودیت‌های صادراتی چین، آمریکا به‌شدت در تلاش است تا راهی برای جایگزینی این منابع پیدا کند. اما آیا این تلاش‌ها به نتیجه خواهد رسید؟

راهکارهای آمریکا برای مقابله با محدودیت‌های چین

با توجه به وضعیت کنونی، ممکن است آمریکا چند گزینه جایگزین داشته باشد. اولین گزینه، توسعه منابع معدنی داخلی است. در حقیقت، آمریکا منابع غنی از عناصر نادر خاکی در خود دارد، اما به دلیل مشکلات زیست‌محیطی و کمبود تکنولوژی‌های پیشرفته برای استخراج، تولید داخلی این مواد در آمریکا به میزان محدودی انجام می‌شود. برای مثال، در سال 2024، تولید داخلی عناصر نادر خاکی در آمریکا حدود ۴۵,۰۰۰ تن بوده که تنها ۱۱.۴ درصد از تولید جهانی را شامل می‌شود و نمی‌تواند به‌طور کامل نیاز بازار داخلی این کشور را تأمین کند. بنابراین، آمریکا همچنان وابسته به واردات این مواد از کشورهای دیگر است.

اما با محدودیت‌های جدید چین، آمریکا چاره‌ای جز جستجوی راه‌حل‌های داخلی ندارد و در تلاش است تا معادن جدید را احیاء کند. یکی از این راه‌ها، صدور مجوز استخراج معدن آنتیموان به شرکت Perpetua Resources است. این شرکت به‌زودی پروژه استخراج معدن عنصر آنتیموان خود را آغاز می‌کند، اقدامی که می‌تواند به تأمین نیازهای آمریکا در این زمینه کمک کند. با این حال، پیشرفت این پروژه هنوز قطعی نیست، چرا که مسائل زیست‌محیطی و ارزیابی‌های دقیق محیطی ممکن است به مانعی بزرگ تبدیل شوند.

دومین گزینه، افزایش واردات از سایر کشورهاست. آمریکا پس از آنکه چین برخی از مواد معدنی نادر خود را تحت کنترل قرار داد، به دنبال تقویت روابط تجاری با کشورهای دیگر برای واردات این مواد است. با این حال، این تلاش‌ها تا زمانی که آمریکا نتواند به‌طور کامل منابع داخلی خود را توسعه دهد یا به تنوع بیشتری در واردات دست یابد، نمی‌تواند به‌طور کامل جایگزین منابع صادراتی چین شود.

آن‌ها به طور مکرر با مغولستان ارتباط برقرار کرده‌اند تا واردات مواد نادر از این کشور را افزایش دهند، اما از آنجایی که مغولستان یک کشور محصور در خشکی است، هزینه‌های حمل و نقل آن بسیار بالاست. آمریکا به خوبی از این موضوع آگاه است و نمی‌تواند تمام امیدهای خود را به مغولستان بسپارد، به همین دلیل در این سال‌ها به دنبال فرصت‌های بیشتری برای پیدا کردن راه‌حل‌های جدید بوده است. برای مثال، پس از انتخاب ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور، او قصد داشت جزیره گرینلند دانمارک را خریداری کند. اما چرا باید چنین منطقه‌ای که عمدتاً خالی از سکنه است را خریداری کنند؟ دلیل اصلی این بود که ممکن است منابع معدنی غنی، از جمله مواد نادر، در این جزیره نهفته باشد.

براساس گزارشات رسانه‌های روسی، ذخایر فلزات نادر در جزیره گرینلند حدود ۴ میلیون تن تخمین زده شده است، که این میزان تقریباً معادل ذخایر چین است. حالا می‌توان فهمید که چرا ترامپ همه تلاش خود را می‌کرد تا جزیره گرینلند را به دست آورد. اما چه مواد نادر مغولستان باشد و چه مواد نادر جزیره گرینلند، در کوتاه‌مدت امکان توسعه وسیع این منابع وجود ندارد و این منابع نمی‌توانند فوراً مشکل را حل کنند. در حال حاضر، روسیه به طور فعال دست دوستی به سمت آمریکا و دیگر شرکای خود دراز کرده و خواهان همکاری در استخراج مواد نادر است که به آمریکا گزینه دیگری اضافه می‌کند. به همین دلیل، بسیاری نگرانند که در صورت صادرات مواد نادر روسیه به آمریکا، کارایی کنترل صادرات مواد نادر چین به طور قابل توجهی کاهش یابد و حتی بی‌اثر شود.

آیا کنترل صادرات عناصر نادر خاکی چین بی‌اثر خواهد شد؟

در اینجا می‌توانیم با اطمینان بگوییم که در کوتاه‌مدت، اقدامات چین در زمینه کنترل صادرات همچنان تأثیرگذار است و عبور از این محدودیت‌ها برای آمریکا دشوار خواهد بود. اما در واقع، آنچه چین را در این عرصه قدرتمندتر می‌کند، تنها ذخایر وسیع عناصر نادر خاکی نیست، بلکه چین دو برگ برنده بسیار مهم دارد.

اولین برگ برنده، توانایی چین در تولید بیشتر عناصر نادر خاکی سنگین در سطح جهان است. این عناصر به سه دسته سبک، میانه و سنگین تقسیم می‌شوند. اگرچه بسیاری از کشورها ذخایر خوبی از عناصر نادر خاکی سبک و میانه دارند، اما عناصر نادر خاکی سنگین بسیار کمیاب‌اند. این عناصر شامل گادولینیم، تربیم، دیسپروزیم، هولمیم، اربیم، تولیم، ایتربیم و لوتتیم هستند که در زمینه‌های حساس و پیشرفته‌ای مانند لیزر، راکتورهای هسته‌ای و هارددیسک‌های کامپیوتری استفاده می‌شوند.

بیشتر این عناصر نادر خاکی سنگین در استان‌های گوانگ‌دونگ و فوجیان چین و همچنین در برخی کشورهای جنوب شرقی آسیا مانند میانمار یافت می‌شوند. با این حال، فرآوری و استخراج بیشتر این مواد تنها در چین انجام می‌شود و کشورهای دیگر ظرفیت تولید کمی دارند. به همین دلیل، اگر چین تصمیم به محدود کردن صادرات این عناصر بگیرد، بسیاری از شرکت‌های فناوری پیشرفته در سراسر جهان تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.

دومین برگ برنده چین، تکنولوژی بی‌رقیب این کشور در استخراج و فرآوری عناصر نادر خاکی است. اگرچه دیگر کشورها مثل برزیل، ویتنام، مغولستان، میانمار و آمریکا نیز منابع غنی از این مواد دارند، اما چین در فرآوری این عناصر به‌طور غیرقابل‌رقابتی پیشتاز است.

داشتن منابع معدنی غنی به تنهایی کافی نیست، زیرا بیشتر عناصر نادر خاکی به صورت کانی‌های همراه با دیگر مواد معدنی یافت می‌شوند. برای استخراج نادر خاکی با خلوص بالا، نیاز به فرایندهای پیچیده ذوب و فرآوری است و بسیاری از این تکنولوژی‌ها در اختیار چین قرار دارد.

برای مثال، چین در تکنولوژی‌های استخراج و جداسازی عناصر نادر خاکی، تولید فلزات و آلیاژهای نادر خاکی و سایر فرآیندهای مربوطه پیشتاز است. این تکنولوژی‌ها حاصل سال‌ها تحقیق و تجربه هستند و اگر چین این تکنولوژی‌ها را صادر نکند، حتی کشورهای با منابع غنی از عناصر نادر خاکی نمی‌توانند محصولاتی با کیفیت مطلوب تولید کنند.

آمریکا نیز با این مشکل روبروست. این کشور سالانه مقادیر زیادی سنگ معدن نادر خاکی به چین می‌فرستد تا در آنجا فرآوری شود و سپس به صورت محصولات نهایی به آمریکا بازگردد. در واقع، آمریکا هنوز در زمینه تکنولوژی‌های پیشرفته استخراج و فرآوری نادر خاکی کمبود دارد.

برای روسیه هم شرایط مشابه است؛ اگرچه روسیه قصد دارد با دیگر کشورها در زمینه استخراج نادر خاکی همکاری کند، اما بدون داشتن تکنولوژی‌های پیشرفته در استخراج و فرآوری، قادر به تأمین نیازهای بازار نخواهد بود. هرچند ممکن است روسیه بخواهد این تکنولوژی‌ها را وارد کند، اما بهترین و پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌ها هم‌اکنون در چین قرار دارد و چین صادرات این تکنولوژی‌ها را محدود کرده است. بنابراین، حتی اگر روسیه در استخراج نادر خاکی در داخل کشور خود پیشرفت کند، تأثیر آن بر بازار جهانی نادر خاکی در کوتاه‌مدت بسیار محدود خواهد بود و محدودیت‌های صادراتی چین همچنان اثرگذار خواهد بود.

پایان/